1.Tranh sơn mài cẩn ốc(tranh sơn mài khảm xà cừ):

Sơn ta dung để gắn vỏ trai,vỏ ốc để tạo ra những tác phẫm nghệ thuật,những mặt hang cao cấp về thủ công mỹ nghệ.Trai,ốc có nhiều loại được dùng trong nghề khảm.

a.Xà cừ :là loại ốc biển,vỏ có vân ngũ sắc.

b.Xác:là hến biển,vỏ trắng tinh khiết,đôi khi có màu vàng như nghệ.

c. Cứu khống:là loại trai,vỏ có 9 lỗ,vân đẹp như 7 sắc cầu vòng,…

Người thợ khảm dùng các chất liệu này tiến hành nhiều công đoạn như: vẽ mẫu,mài,cưa đục mảnh,chạm,hạ mặt mài giũa,đánh bóng.Mặt hang được khảm có nhiều loại phong phú:

–  Đồ gỗ cao cấp:gồm tủ,bàn,ghế,sạp

–  Hàng mỹ nghệ,trang trí: gồm tranh phong cảnh,tranh chân dung,gương soi,bình hoa…

– Vật dụng gia đình: như các hộp đựng tư trang,hộp đựng kim chỉ khâu  may,khay,kệ,ly,tách,giá rượu,lót ly,vật thờ cúng…

Và sau khi hoàn thành giai đoạn Hom,sẽ thức hiện cẩn ốc lên sản phẫm.Võ ốc được lựa chọn cẩn thận và scan lại các hình ảnh mà họa sĩ hay nghệ nhân đã chọn lên mảnh ốc.Sau đó đem cưa từng mảnh ốc,rồi gắn lại thành hình.

Đây là công đoạn quan trọng nhất để tạo hình cho sản phẫm.Tất cả các công đoạn lựa ốc,vẽ scan lên ốc,cưa ốc… đều đòi hỏi phải có tay nghề cao.Sự lành nghề của người thợ trong khâu cưa ốc thể hiện ở đường nét thanh mảnh,không bị răng cưa hay gãy sản phẫm.

Sau khi ốc đã được cưa và ráp hình đầy đủ,người ta dùng sơn sống dán ốc lên bề mặt sản phẫm theo những hình đã định.Sau đó đem Hom tiếp từng nước một và mài nước( được lặp lại nhiều lần) cho đến khi nào sơn Hom bằng với bề mặt ốc thì ngưng.Tùy theo độ dày mỏng của ốc mà có thể Hom bao nhiêu lớp sơn,cứ mỗi lớp sơn hom phải để cho khô từ 3-7 ngày.Tiếp tục là lót sơn,quang phủ,vẽ màu,… những công đoạn này thường giống như các loại sản phẫm khác

Sau giai đoạn sơn quang và mài quang,đối với sản phẫm cẩn ốc thì tiến hành công đoạn làm phong tách ốc.Người ta thường dùng mũi dao trổ bằng thép tốt,có mũi sắc bén để khắc lên ốc những họa tiết,hoa văn và cạo những viền ốc cho giai đoại mài được dễ dàng.Sau đó bôi sơn đen hay mức tàu lên vết khắc rồi đem Mài.Lớp sơn ngoài vết khắc sẽ bị mài mòn chỉ còn lại lớp sơn trong vết khắc,làm cho bức tranh trở nên hoàn hảo hơn.

Tranh sơn mài cẩn ốc (tranh sơn mài khảm trai) có 2 loại:

1.Tranh sơn mài cẩn nổi:cẩn ốc lên lớp Chu để mài sau khi phủ lớp sơn sống,tiếp theo là ủ khô và sơn lót hai hoặc ba lớp cho bằng mặt với xà cừ,tiếp tục mài

2.Tranh sơn mài cẩn chìm: cẩn sau giai đoạn mài lót,dùng dao khoét sâu chổ cẩn,phủ sơn sống để giữ dính xà cừ đặt vào,lót thêm hai hoặc ba lớp sơn để phủ kín chổ hở.

2.Tranh sơn mài cẩn trứng:

Do vỏ trứng vịt mỏng và mềm nên khi cẩn vỏ trứng phải có những thao tác và kỹ thuật riêng.Tuy nhiên không có khác biệt nhiều về việc sử dụng nguyên liệu sơn như cẩn ốc.Các công đoạn chuẩn bị xác mộc của sản phẫm Cẩn trứng cũng được thức hiện tương tự như cẩn ốc.

Sauk hi Hom từ 6-8 lớp sơn Hom ( nhiều lớp hơn so với sản phẫm cẩn ốc),người họa sĩ mới họa nét hình lên bề mặt tranh sơn mài hoặc sản phẫm sơn mài.Khi đã có hình vẽ,người thợ sẽ lựa từng mảnh vỏ trứng nhỏ dán theo hình.Đối với những hình vẽ lớn thì người thợ sử dụng mảnh vỏ trứng lớn,phết sơn vào và đè lên hình vẽ.Võ trứng sẽ vỡ ra và tạo những đường rạn nứt,tạo ra những mảng sáng tối rất ấn tượng,những mảnh vỏ trứng dư lớn hơn hình vẽ sẽ được người thợ dùng dao gọt tỉa đi.

Để có những màu sắc khác nhau,chủ yếu là màu trắng và vàng,người ta phải rang vỏ trứng trên lửa nhỏ để vỏ trứng đổi màu từ từ sang màu vàng.Tùy theo ý muốn mà rang vỏ trứng lâu hay mau để có màu vàng sang hay đậm.Theo kinh nghiễm của các nghệ nhân Bình Dương,thì vỏ trứng vịt cho sắc trắng xanh sẽ ngã sang màu lạnh,còn võ trứng gà cho sắc trắng vàng sẽ ngã sang ram màu nóng.

Khi gắn vỏ trứng xong,dùng ống lăn hoặc bứa vỗ nhẹ vừa để nén các mảnh vỏ trứng dính chặt vào lớp sơn trên mặt.Tranh hoặc sản phẫm sơn mài,vừa có thể diễn tả đậm nhạt cho mảnh trắng trứng qua kỹ thuật đập nhiều hay ít,mạnh hay yếu.Mảnh vỏ trứng đập mạnh thì vỏ trứng nhuyễn nhiều sẽ tạo ra sắc độ tối hơn chỗ đập bứa nhẹ và ít.

Khi cẩn trứng hoàn chỉnh,người thợ quét lên một vài lớp sơn lótthật mỏng sao cho bề mặt sơn cao bằng với vỏ trứng,Sau đó mài bằng nhán mịn và mài trong nước cho phẳng và mặt vỏ trứng theo hình đã định.Những công đoạn tiếp theo vẫn giống với những sản phẫm Tranh sơn mài khác.

3.Tranh sơn mài,sơn lộng:

Đây là sơn mài cổ,tồn tại cách đây vài trăm năm với kỹ thuật đơn giản:sản phẫm qua giai đoạn cốt vóc,dùng sơn đen phủ một lớp màu nền trên mặt gỗ,rồi dùng dao khoét những chỗ cố định hình trang trí,tô màu vào họa tiết được cắt,rồi phủ sơn lên,để cho khô mài phẵng và đánh bóng.Những sản phẫm thức hiện theo phương pháp này thường có ít chi tiết như bình hoa,hợp đựng nữ trang,…

4. Tranh sơn mài vẽ mõng:

Mặt sản phẫm được làm bằng phẵng,vẽ hình tượng của đề tài lên,sau đó dùng sơn phủ lên nền,rồi cho màu,sau cùng đánh cho thật bóng mặt Tranh.Loại tranh này gần giống như vẽ tranh với chất liệu bột màu hay lụa nên phổ biến và thông dụng.

5.Tranh sơn mài vẽ lặn,tranh sơn mài dát vàng,tranh sơn mài dát bạc:

Ở loại tranh này,người thợ phải thức hiện họa nét mẫu lên trước sau đó cẩn ốc hoặc cẩn trứng vào những mảnh hình được định sẵn,để khô,mài phẵng,là đến giai đoạn vẽ chi tiết.Các mãng màu trong giai đoạn này,nghệ nhân có thể dát vàng,bạc,phủ sơn cánh gián,rồi mài phẵng những chổ cao thấp,sau đó vẽ hoàn chỉnh theo mẫu.Trong giai đoạn này người thợ phải tính được độ cao thấp để khi mài ra sản phẫm

được dung theo mẫu.Kế đó,dùng sơn phủ,phủ lên tranh.Đến khi khô.Mài sơn phủ cho lộ màu ra cho thật đều và đẹp,cuối cùng là đánh bóng mặt Tranh.

6.Tranh sơn mài khắc Trũng:

Phương pháp thức hiện sơn mài khắc trũng,là sau khi phủ sơn quang hoặc sơn chu,người thợ đánh bóng cho mặt tranh thật bóng,sau đó phát họa mẫu,rồi dủng dao trổ,khoét những phần có màu từ 1 đến 2 chổ tạo cho bền mặt chổ sơn được khoét thật đều.Những họa tiết lá cây,long thú dùng sủi tạo những mảng nhẹ nhàng hơn,tiếp theo là cho màu vào những họa tiết và cuối cùng là đánh bóng hoàn chỉnh.

7. Tranh sơn mài đấp nổi,tranh sơn mài phù điêu:

Lúc đầu người thợ phải làm phông nền,đánh chu và in màu.Sau đó,muốn có hình nổi phải dùng thạch cao trộn với sơn đắp lên trên,để cho tranh thật khô rồi dùng nhám Mài phẵng theo độ cao thấp của họa tiết,sau đó đến giai đoạn vẽ màu như kỹ thuật vẽ lặn mỏng hoặc phức tạp.